Hoe bouwmaterialen vocht absorberen en wat je eraan kunt doen

Vocht in huis is een sluipend probleem. Niet alleen kan het schade veroorzaken aan muren en vloeren, het tast ook de isolatiewaarde van bouwmaterialen aan en veroorzaakt schimmel en geurproblemen. Om vochtproblemen effectief te bestrijden, is het nuttig om te begrijpen hoe verschillende materialen – zoals steen, beton en isolatie – met vocht omgaan en welke maatregelen helpen om ze te beschermen.

Steen en natuursteen: poreus als een spons

Natuursteen ziet er stevig en duurzaam uit, maar het is van nature een poreus materiaal. Het oppervlak van de steen bevat micro‐poriën waardoor water kan binnendringen. Een waterdruppel op een natuursteen blijft niet liggen; de steen zuigt de druppel op zoals een spons. Dat komt door capillariteit, een fenomeen waarbij water door kleine kanaaltjes omhoog wordt gezogen. De website Polycaro beschrijft dat elke steen poreus is en water kan absorberen; het water wordt tegen de zwaartekracht in naar boven gezogen. Dit verklaart waarom natuursteen soms vochtplekken of uitbloeiingen vertoont.

Door deze capillaire werking kan grondvocht of regenwater zich een weg banen in een stenen muur. In oude gebouwen zonder waterkering zorgt dit voor opstijgend vocht, waarbij het water tot boven de plinten komt en pleisterwerk en verf begint af te bladderen. Om natuursteen te beschermen tegen waterinfiltratie is een hydrofuge of impregnering belangrijk. Bij impregnatie wordt een waterafstotend middel in de poriën van de buitenmuur gesproeid. Het middel vormt een onzichtbare dam, maar laat de muur wel “ademen”, zodat aanwezig vocht kan verdampen. Hierdoor blijven stenen langer mooi en wordt vorstschade voorkomen. Voor gevels waar al veel water binnendringt, is het bovendien verstandig om scheuren te herstellen en voegen te vernieuwen voordat de gevel wordt geïmpregneerd.

Beton: sterk maar niet volledig waterdicht

Beton wordt vaak gebruikt omdat het sterk en duurzaam is, maar het is ook een materiaal met miljoenen microscopische poriën. Hierdoor kan onbeschermd beton vocht absorberen. Een website over bestratingen legt uit dat beton vocht kan absorberen, vooral als het niet goed is afgedicht, wat leidt tot vlekken en verkleuring van de tegels Een technische bulletin over betonvloeren meldt dat beton van nature water absorbeert, waardoor schimmel en kalkvorming kunnen optreden. De combinatie van water en vorst kan scheuren veroorzaken; zoutuitslag kan de afwerking aantasten.

Om beton te beschermen tegen vocht is een waterdichte afwerking essentieel. Impregneren is een veelgebruikte methode: hierbij wordt een speciale gel of vloeistof in het beton gebracht, waardoor een waterwerende barrière ontstaat. In kelders of funderingen kan vloerdrainage worden toegepast om binnendringend water af te voeren, gevolgd door kelderdichting en ventilatie om schimmel te voorkomen. Wanneer de fundering optrekkend vocht doorlaat, kan een injectie met een waterafstotende gel worden uitgevoerd. Daarbij boort men gaatjes in de muur en injecteert men een gel die een horizontale barrière vormt, zodat grondvocht niet verder kan opstijgen (zie het hoofdartikel voor details). Door beton op deze manier te behandelen en regelmatig onderhoud te doen blijft het materiaal zijn sterkte behouden en blijft de ruimte droog.

Isolatie: verschil tussen minerale wol, kunststof schuim en biobased materialen

Goede isolatie is nodig om een huis warm en energiezuinig te houden, maar vocht kan de prestaties drastisch verminderen. De informatie van Milieu Centraal benadrukt dat open naden of kieren in een isolatieschil de isolerende werking verminderen: door openstaande naden kan vochtige lucht uit de woning in het isolatiemateriaal trekken; condenseert dit vocht, dan ontstaan schimmels en gaat de levensduur van de constructie en de isolatie achteruit. Vocht verlaagt ook sterk de isolatiewaarde; daarom moeten materialen goed aansluiten en moet voor damp‑open materialen (zoals steenwol, glaswol en natuurlijke isolatie) een dampremmende folie worden gebruikt. Biobased materialen kunnen snel vocht opnemen en afgeven; als je geen dampremmer gebruikt kunnen deze materialen vochtig worden en neemt de kans op schimmels, zwammen en insecten toe. Hieronder volgt een overzicht van enkele vaak gebruikte isolatiematerialen en hun gedrag bij vocht:

• Glaswol en steenwol: minerale wol bestaat uit dunne vezels. Volgens een kennisbank over vochtbestrijding is glaswol waterafstotend, omdat de vezels zo dun zijn dat ze geen watermoleculen opnemen Voor extra zekerheid wordt wel een dampscherm geadviseerd. Steenwol heeft vergelijkbare eigenschappen. Hoewel de vezels water niet opnemen, kan vocht zich tussen de vezels nestelen wanneer het materiaal beschadigd is of wanneer er geen dampscherm is; in dat geval wordt de isolatiewaarde lager.
• EPS (geëxpandeerd polystyreen) en XPS (geëxtrudeerd polystyreen): beide zijn kunststoffen. De website vochtbestrijding.info vermeldt dat EPS een waterdampdiffusieweerstand (μ) tussen 30 en 70 heeft, terwijl XPS een hogere weerstand van 80–250 heeft. Met andere woorden: EPS laat iets meer lucht en vocht door, terwijl XPS beter bestand is tegen waterdamp. Voor vochtige plaatsen zoals vloeren, kelders en funderingsmuren is XPS daarom geschikt. Een technische bulletin uit de isolatie-industrie wijst erop dat langdurige blootstelling aan vocht bij XPS kan leiden tot wateropname en verlies van isolatiewaarde; in een onderzoek na 15 jaar ondergronds gebruik hield XPS 19 % water vast en behield slechts 52 % van zijn beginkwaliteit, terwijl EPS 5 % water vasthield en 94 % van zijn isolatiewaarde behield. Dit illustreert dat geen enkel materiaal volledig waterdicht is en dat ook polystyreenschuim bescherming tegen vocht nodig heeft.
• PUR (polyurethaanschuim): er zijn twee varianten. Gesloten‑cellige PUR heeft een dichte structuur; deze variant absorbeert geen water en is niet gevoelig voor schimmelvorming, waardoor het geschikt is voor toepassingen waar vocht moet worden vermeden. Open‑cellige PUR heeft een minder dichte structuur; het kan water absorberen en moet daarom worden afgeschermd met een dampscherm of waterkering. Bij het plaatsen van PUR moeten professionele richtlijnen worden gevolgd om gezondheidsproblemen te voorkomen en een uniforme structuur te krijgen.
• Biobased isolatie (vlas, hennep, schapenwol, houtvezel, etc.): deze natuurlijke materialen nemen vaak snel vocht op en geven het ook weer af; zonder dampremmer kan het materiaal vochtig worden en neemt de kans op schimmels, zwammen en insecten toe. Schapenwol en andere vezelisolaties regelen de luchtvochtigheid, maar bieden niet altijd de beste isolatiewaarde per centimeter en moeten goed ingepakt worden om hun werking te behouden.

Hoe isolatie beschermen tegen vocht

Goede plaatsing is cruciaal voor elke isolatie. Milieu Centraal raadt aan om de binnenkant van de constructie dampremmender te maken dan de buitenkant; anders trekt het vocht in het isolatiemateriaal en blijft het daar opgesloten. Belangrijke aandachtspunten zijn:

1. Voorkom open naden: maak gebruik van isolatieband of tape zodat er geen luchtcirculatie in de isolatielaag ontstaat.
2. Gebruik dampremmende folies: vooral bij damp‑open materialen zoals glaswol, steenwol en biobased isolaties.
3. Kies waterbestendige materialen op vochtige plaatsen: voor keldermuren, vloeren of spouwmuren die gevoelig zijn voor doorslaand vocht kies je best voor XPS of gesloten‑cellige PUR
4. Vermijd open‑cellige schuimen op vochtige plaatsen: deze houden water vast en verliezen isolatiewaarde.
5. Ventileer: zelfs als je een dampremmer gebruikt, moet vochtige binnenlucht worden afgevoerd via een goed ventilatiesysteem. Ventileren voorkomt condensvorming op koude delen en bevordert een gezonde woonomgeving.

Conclusie

Veel bouwmaterialen zijn niet volledig waterdicht. Natuursteen en baksteen zijn poreus en zuigen water via capillaire werking, beton neemt van nature water op wat tot schimmel en kalkvorming kan leiden, en isolatiematerialen verschillen sterk in hun weerstand tegen vocht. Glaswol is waterafstotend, EPS laat meer vocht door dan XPS, gesloten‑cellige PUR absorbeert geen water, en biobased materialen nemen snel vocht op. Om vochtproblemen te voorkomen zijn bescherming en onderhoud noodzakelijk: impregneer stenen en betonnen oppervlakken, kies het juiste isolatiemateriaal voor de locatie, gebruik dampremmers en zorg voor een goede ventilatie. Heeft u twijfels over het juiste materiaal of merkt u al vochtplekken op? DryPlan voert een grondige vochtdiagnose uit en adviseert over injectie, kelderdichting, ventilatie en andere oplossingen om uw woning droog en gezond te houden.